Geschiedenis bewijs 4

Bauke Knijff / Ruben Schillemans 4V

Waarom de Republiek écht rijk was

Elke Nederlander weet dat ons kikkerlandje in de 17^e eeuw flink wat geld had. Daarom noemen we deze honderd jaar ook wel de gouden eeuw. Zo’n beetje ons volledige kapitaal was te danken aan onze handel met andere landen. Denk bijvoorbeeld aan onze eindeloze handel in goederen met Indië, Afrika en Amerika, oftewel bijna heel de wereld. Iedereen weet dat in de 17^e en 18^e eeuw de zeeën, en met name de Indische Oceaan, qua handel in handen waren van de VOC en de WIC, de Verenigde Oost-Indische Compagnie en de West Indische Compagnie. De VOC en WIC handelde namens de Republiek specerijen uit Indië voor slaven uit Afrika en goederen uit het Midden-Oosten voor grondstoffen uit Amerika. Wat veel mensen echter niet weten, is dat dit maar voor zo’n 10% van de rijkdom van de Republiek zorgde, en dan met name voor de hoogste klasse.

Onze belangrijkste bron van inkomsten was namelijk de moedernegotie, het proces waar wij goedkoop graan importeren uit onder andere Rusland, deze op de stapelmarkt opslaan en daarna doorverkopen aan landen rondom de Oostzee, een gebied wat ook wel het Hanzegebied wordt genoemd, zodra de graanprijs hoger werd. Hier maakte wij gigantisch veel winst mee, waardoor er geld was voor handel op een grotere schaal. Dit graankapitaal heeft er ook voor gezorgd dat de V.O.C en W.I.C gesticht konden worden en we ons handelskapitaal uit konden breiden naar de rest van de wereld.

Ondanks dat de VOC misschien niet voor het grootste kapitaal voor de gemiddelde Nederlander zorgde, was het wel de bekendste/belangrijkste handelspositie van de Republiek. Door de VOC kent Nederland nu veel verschillende culturen en hebben wij veel kennis uit andere werelddelen kunnen op doen. De VOC heeft veel fout gedaan, denk bijvoorbeeld aan het hele kolonisatieproces in Indonesië, maar vanuit een economisch standpunt was de VOC een droom die uitkwam voor de Nederlanden. Om deze reden hebben wij een collectie bij elkaar verzameld om u te informeren over onze oude gouden bron van rijkdom. Na veel onderzoek en (online) museumbezoeken hebben wij 16 voorwerpen gekozen van rond de 17^e eeuw waarvan wij denken dat deze een goed beeld kunnen schetsen van de VOC.

Op deze website hebben wij ons voornamelijk gericht op de scheepvaart zelf. Wij hebben veel onderzoek gedaan naar de soorten schepen waar de VOC mee voer en waar ze voor werden gebruikt. We hebben zelfs levensgrote replica’s van schepen gevonden die u in het echt kunt bezoeken en zelfs betreden! Ook hebben we meerdere kleine modellen van schepen en schilderijen van bekende gebeurtenissen/vaartuigen. Wij behandelen ook bepaalde onderdelen van schepen die typisch waren voor de VOC, en zelfs nog een paar schilderijen van belangrijke karakters waar onder Michiel de Ruyter! Op deze website komt u er achter waar mee de Republiek écht rijk is geworden.

1. Scheepsmodel Prins Willem

De eerste afbeelding van de website is het model van het schip de Prins Willem. Het model staat in het Rijksmuseum. Vernoemd naar stadhouder prins Willem II, was dit spiegelretourschip mogelijk het langste VOC schip ooit gemaakt. Het was zo’n 68 bij 14 meter en kon zo’n 1200 ton dragen. Twaalf jaar na de bouw van het schip in 1650 in Middelburg, zonk de Prins met man en muis naar de bodem van de zee vlak voor Madagskar. Het schip was bedoelt als handelsschip voor de VOC en heeft in totaal vijf keer heen en weer gevaren tussen de Republiek en Batavia (het huidige Jakarta).

2. Spiegelretourschip de Batavia

Het tweede schip op deze site is de Batavia. Op de foto staat een replica uit de jaren 80 van het spiegelretourschip, te vinden in Lelystad. De Batavia is in 1628 gebouwd en vertrok in hetzelfde jaar richting Kaap de Goede Hoop en Indië als handelsschip voor de VOC. Het schip heeft haar naam gekregen vanwege haar originele destinatie, Batavia. De Batavia was een spiegelretourschip. Deze naam komt van de spiegels op de voor- en achterzijden van het schip, zie volgende afbeelding. Dit type boot was de meest gebruikte door de Nederlandse handelaren in Indië. Het schip was praktisch om meerdere redenen. Ten eerste had het 40 meter lange schip grote vrachtruimen waar veel goederen in vervoerd konden worden. Het schip had 3 masten, plus een boegspriet die als noodzakelijk omhooggehaald kon worden als een vierde mast.

3. Spiegelversiering VOC boot

Op de volgende afbeelding ziet u de voormalige achterzijde van het Engelse oorlogsschip the Royal Charles, welke rond 1655 te water gelaten werd. Dit schild is een voorbeeld van een “spiegel” van een spiegelretourschip, zoals bij het vorige schip is vermeld, de Royal Charles was namelijk een spiegelretourschip. Het schip is in 1667 veroverd door Nederlanders veroverd in haar thuishaven in Chatham en meegenomen naar de Republiek. Daar hebben ze het schip compleet vernietigd, maar uit trots voor hun land hebben ze de mooie achterzijde bewaard. Het schild is momenteel te zien in het rijksmuseum.

4. De krijgsraad aan boord van de 'De Zeven Provinciën'

Op deze tekening ziet u een belangrijke specifieke vloot van de VOC. Dit is namelijk de vloot van Michiel de Ruyter, met daarin het bekende schip “De 7 Provinciën”, de Ruyters persoonlijke schip. Op de tekening uit 1666 zien we de vloot vlak voor een belangrijke slag uit de Engelse zeeoorlog. De tekening is gemaakt door Willem van de Velde de Jonge, de zoon van een de scheepvaarder met dezelfde naam. Door het beroep van zijn vader is hij geinspireerd geraakt door scheepvaart en heeft dit geuit in zijn kunst.

5. Fragment Zweedse vlag

Wat u hier ziet is een fragment van de vlag van Zweden. De vlag dateert uit rond 1658. Op de vlag zie je duidelijk de delen van de Zweedse vlag die nog over zijn, namelijk het gele kruis met de blauwe achtergrond. Deze vlag is een voorbeeld van een vlag die de schepen uit de gouden eeuw boven aan hun mast hingen, zodat andere schepen konden zien waar het schip vandaan kwam. Zo kon je er bijvoorbeeld makkelijk je vrienden, maar vooral ook je vijanden mee herkennen. Het fragment ligt momenteel in het rijksmuseum.

6. Jachtschip/pinas

Dit model is een recreatie van hoe Nederlandse oorlogschepen eruit zagen in het eind van de gouden eeuw. De schepen werden gemaakt op de vlissingse werf waar dit model ook is gemaakt. De echte schepen waren ongeveer 12 keer groter. Dit schip heeft 74 kanonnen aan boord verdeeld over drie dekken en er stond niks op het bovendek. Het boegbeeld is een leeuw met een engelse kroon. Het schip vaart onder het wapen van Zeeland. Aan boord bevinden zich drie ankers, drie spillen en vier pompen. Het pronkmodel stond in de vergaderzaal van de Zeeuwse admiraliteit in Middelburg.

7. VOC-kaart Joan Bleau

Op deze afbeelding ziet u een kaart van de Indische Oceaan, het belangrijkste handelsgebied van de Verenigd Oost-Indische Compagnie. De kaart is in het jaar 1669 door Joan Bleau, een beroemde cartograaf en drukker van de Republiek. Kaarten maken was in de Republiek, vanwege de persvrijheid, erg makkelijk in vergelijking met andere landen. Joan Bleau heeft de kaart erg specifiek en gedetailleerd gemaakt: de kaart was goed op schaal, mooi afgewerkt en bevatte zelfs een windroos. De kaart werd onder andere gebruikt om te navigeren in het Indische gebied voor scheepvaarders. De kaart is deel van de Corpus Christi collectie en is te vinden in het Maritiem museum in Rotterdam.

8. Dekzicht van een VOC-schip naar de grote mast

Op deze tekening ziet u het aanzicht vanaf het dek van een VOC schip. Je ziet duidelijk dat de rollen op het schip verdeeld waren: helemaal links zie je een man (vrouwen waren niet bepaald gewaardeerd op de schepen) in slechte kleding, bezig het zeil van het schip te corrigeren terwijl naast hem een andere man met een mooie jas en hoedje op, hem niet helpt. Waarschijnlijk is dit óf de kapitein, of een ander personage van de hoge rang op het schip. De tekening van waterverf en potlood is gemaakt door Jan Brandes, wie wel meer tekeningen van de VOC en haar handelswijzen heeft gemaakt.

9. Schip Amsterdam

De volgende afbeelding is nog een levensgrote replica van een schip, dit keer van de Amsterdam, te vinden in, surprise surprise, Amsterdam. De Amsterdam vaarde in de 17e en 18e eeuw tussen Nederland en Oost-Indië voor handel. In 1749 vertrok het schip vanaf Texel naar Batavia, maar door een heftige storm raakte het schip in de Noordzee een zandbank, waardoor het roer af brak. Het grootste deel van de bemanning heeft de crash overleefd en het zilver aan boord kunnen redden. In 1985 is, als resultaat van veel archeologisch onderzoek, de replica gebouwd die nu aangemeerd ligt voor het scheepvaartmuseum in Amsterdam.

10. Halve Maan

De volgende afbeelding bevat nog een levensgrote replica van een VOC-schip, dit keer van de Halve Maan. Dit schip is gebouwd in 1608 en heeft een belangrijk deel van onze geschiedenis geschreven. Waar dit schip eerst gebruikt werd als vrachtschip voor de moedernegotie rond de Baltische staten, voer de Halve Maan in 1609 onder leiding van de Engelse Henry Hudson naar de Nieuwe Wereld, waar het voor het eerst het eiland van Manhattan ontdekte. Hudson claimde dit gebied en de bekende Hudson River in New York is naar hem vernoemd. De replica is in 1989 gebouwd.

11. Halve stuiver VOC

Op deze afbeelding ziet u een halve stuiver uit 1644 die de VOC gebruikte voor haar handel met Indië. In de 200 jaar dat de VOC bestond, regeerde het als een van de grootmachten over de wereldhandel. Ze vervoerde goederen uit Azië naar Europa, van Afrika naar Indië en terug. Doordat de VOC voor zo’n lange tijd over de handel heerste, hadden ze ook het grootste kapitaal in handen. Uit al het goud en zilver uit onder andere Amerika werden speciale VOC munten gemaakt, die de VOC weer door verhandelde naar de rest van de wereld. Hierdoor zijn over heel de wereld nog VOC munten te vinden, waaronder dus ook deze specifieke munt, te vinden in het rijksmuseum.

12. Aantal Oost-Indiëvaarders voor de kust

Op het onderstaande schilderij ziet u een groot aantal Oost-Indiëvaarders voor de kust van Indië. In het midden zie je een groot spiegelretourschip uit Zuid Holland, dit kan je herkennen aan de hoogste vlag met de rode leeuw. Er om heen zie je onder andere nog een spiegelretourschip, een aantal kleine sloepen en mensen op de kust. Het schilderij is tussen 1600 en 1630 geschilderd door de Nederlandse kunstschilder Hendrik Vroom. Vroom reisde in zijn jonge jaren veel per boot, en heeft zich later in Haarlem gericht op het overbrengen op het doek van de prachtige schepen. Het schilderij hangt in het rijksmuseum.

13. Schilderij van Cornelis Tromp

Op dit schilderij ziet u de beroemde luitenant-admiraal Cornelis Tromp. Tromp leefde van 1629 tot 1691 en is in zijn leven opperbevelhebber geworden van zowel de Nederlandse als de Deense vloot. Hij was getrouwd met Margaretha van Raephorst, wie ook net als hem is geschilderd door de Dordrechtse schilder Ferdinand Bol. Bol heeft meerdere bekende werken en met veel bekende schilders gewerkt, bijvoorbeeld met Rembrandt in zijn atelier. In 1677 schilderde hij dit specifieke portret van de luitenant-admiraal. Naast Tromp is hoogstwaarschijnlijk Tromps slaaf te zien, al is het niet zeker wie dit is. Het portret is sinds 2017 te zien in het scheepvaartmuseum in Amsterdam.

14. Portret Michiel de Ruyter

Dit portret van Michiel de Ruyter is geschilderd in 1667 door Ferdinand Bol. je ziet Michiel de Ruyter hier met een commandostaf in zijn hand, hij draagt de orde van Saint Michael en je ziet dat hij erg rijk gekleed is en achter hem is de vloot van Nederland te zien. Michiel de Ruyter was een zeeheld en is bekend geworden om zijn strategische inzicht, uiteindelijk is hij benoemd tot opperbevelhebber van de Nederlandse vloot. Dit portret komt uit de Barok, in deze tijd werd er veel gebruikgemaakt van donkere effecten en dramatiek.

15. Model fluitschip

Hier hebben we het een na laatste model van de Vrouwtje van Stavoren. Dit schip is in 1659 gebouwd in Friesland en heeft waarschijnlijk voornamelijk Franse wijn vervoerd. Het Vrouwtje van Stavoren was een fluitschip, een smal type schip met een ronde achterkant dat is ontworpen in Hoorn. Fluitschepen waren erg snel, behendig en konden makkelijk beladen worden. Ze konden echter niet erg veel vracht en bemanning aan. Wat dit Vrouwtje bijzonder maakt, is het gebrek aan kanonnen, een onderdeel wat vrijwel elke Straatvaarder in deze tijd had. De Middellandse zee zat namelijk vol met rovers en piraten. Er wordt dus gedacht dat dit schip niet verder ging dan de westkust van Frankrijk.

16. Peter en Paul op het IJ

Hier ziet u een tekenig van Pieter en Paul op het Ij. De tekening is in 1698 gemaakt door Abraham Storck en beeldt het schip de Peter en Paul op het Ij af bij diens vertrek. Een fregatschip was een relatief klein oorlogsschip wat in de eerste helft van de 17e eeuw voortgebracht kon worden door roeiers. Later werden de fregatten groter en werden de roeiers overbodig. De reden hiervoor was dat de fregatten, die eerst maar drie masten met zeilen hadden, er later ineens drie kregen. Hierdoor werden de schepen steeds groter waardoor ze ook meer vracht, munitie en kanonnen konden dragen.